Tên di sản : Động Cửa Buồng (cụm di tích lịch sử và thắng cảnh Bỉm Sơn)

Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa

Loại di sản : Danh lam thắng cảnh

Sô quyết định : 57-BT/QĐ

Giới thiệu

Núi Cửa Buồng, động Đào Nguyên và đường Thiên Lý:

Nhìn vào bản đồ chấm điểm di tích, chúng ta thấy núi Cửa Buồng, động Đào Nguyên rất gần với nhà máy xi măng Bỉm Sơn.

Cửa Buồng là khu vực đường Thiên Lý đi qua, xưa kia đây là khu vực rất hiểm trở. Gọi là Cửa Buồng vì có hai núi dựng vách thẳng đứng cách nhau chỉ một đoạn rất ngắn. Từ xa nhìn lại như một cửa thành kiên cố. Đường Thiên Lý đi qua khe núi này. Khe núi cửa Buồng có hình thế như một kẽm đó, ở giữa thắt nhỏ, hai đầu phình rộng ra vách núi thẳng đứng. Kẽm đó Cửa Buồng chính là cửa ải của phòng tuyến Tam Điệp. Qua cửa ải hẹp và hiểm yếu này, chúng ta sẽ về phía Tây Bắc một đoạn rất gần sẽ gặp dấu tích của thành lũy mà quân đội Tây Sơn dựa vào địa thế núi non để xây dựng nhằm bảo vệ Cửa Buồng và đường Thiên Lý.

Có thể nói, có đến khu vực Cửa Buồng thì chúng ta mới có thể hình dung và hiểu được thế nào là đường Thiên Lý (con đường này từ xã Hà Lan ra đây, rồi theo đường núi mà vượt sang đến Ninh Bình). Con đường Thiên Lý ngày xưa vẫn còn đây gợi lại cho ta hình ảnh sống động vì bước đường hành quân thần tốc của những người anh hùng áo vải Tây Sơn.

Ở khu vực núi Cửa Buồng có động Đào Nguyên. Gọi là động Đào Nguyên, nhưng thực ra ở khu vực này có cả một hệ thống hang động. Tuy không rộng lớn nhưng rất đa dạng và độc đáo. Có động ở chân núi, có động ở lưng chừng, có động lại ở tít trên cao. Mỗi động có một nét đẹp riêng, nhân dân địa phương đã phát hiện được trong các hang động có một số hiện vật thuộc văn hóa Đông Sơn (rìu đồng, vòng tay đồng, xương thú,…), một số hiện vật gốm thời Lý – Trần – Lê – Nguyễn.

Về mặt vị trí và địa điểm, lịch sử thì khu vực Cửa Buồng xứng đáng được bảo vệ. Khách du lịch đến đây sẽ rất thú vị trong tiết mục chơi núi và trèo hang. Cảnh trí ở khu vực này cũng rất hấp dẫn thu hút tính tò mò của mọi du khách. Nhưng thú vị hơn cả có lẽ là đi theo đường thiên lý để sống lại những ngày hào hùng của lịch sử dân tộc từng diễn ra ở đây.

Ở khu vực Cửa Buồng, có một khe suối mà nhân dân địa phương gọi là Khe Ngọc (giáp với đường trục chính để về nhà máy xi măng). Đi qua khe này thì mới đến Cửa Buồng – nước từ đèo Ba Dội đổ xuống. Tương truyền đây là nơi công chúa Ngọc Hân đã tắm và rửa chân. Nhưng ở vị trí này thì suối Ngọc chắc chắn cũng là nơi để quân sĩ Tây Sơn sử dụng trong những ngày xây dựng phòng tuyến Tam Điệp.